Voorwoord

It Fryske Gea is met gepaste trots dé vereniging voor natuurbescherming in Fryslân. Zij realiseert dat door het beheren van ruim 20.600 hectare natuurterrein waaronder graslanden, bossen, meren en plassen, moerassen en heide. Daaraan gerelateerde activiteiten zijn landschapsbescherming, inventarisatie en monitoring. Maar ook het vormen van draagvlak, zorgen voor betrokkenheid, verstrekken van informatie, educatie en voorlichting en het bieden van recreatiemogelijkheden behoren daartoe. Een breed palet, waar onze medewerkers en vrijwilligers zich graag voor inspannen.

Zolang het de natuur niet schaadt, laten we mensen graag genieten van onze natuurgebieden. Daarom is het merendeel van de meer dan zestig natuurterreinen vrij toegankelijk voor het publiek. In 2017 maakten honderdduizenden bezoekers daar gebruik van. Volwassenen, gezinnen en kinderen. Op eigen gelegenheid of door middel van de vele excursies en andere activiteiten die we organiseren. Dat is belangrijk, ook omdat steeds meer onderzoeken aantonen dat het mensen goed doet om regelmatig buiten te zijn.

De betrokkenheid van de inwoners met de natuur in Fryslân is erg groot, zo bleek uit de in 2017 gehouden natuurenquête. De respondenten gaven de natuur in onze provincie in het algemeen een hoog rapportcijfer. Tegelijk werd de huidige staat van de natuur maar net met een voldoende beoordeeld en zijn er zorgen richting de toekomst, onder andere over de daling van de biodiversiteit.

Fryslân behoort tot de mooiste provincies van Nederland en is ons inziens zelfs de mooiste! Met de uitkomsten van de enquête moet dan ook wat worden gedaan. We willen ons er dan ook sterk voor maken dat de biodiversiteit niet alleen behouden, maar ook zo veel mogelijk hersteld wordt.

In 2017 hebben we ons ook actief ingezet voor het Friese landschap en de cultuurhistorie. Niet in de laatste plaats omdat natuur, landschap en cultuurhistorie veel raakvlakken hebben. Maar ook omdat ze Fryslân als geheel verbinden en zo bijzonder maken.

It Fryske Gea staat midden in de Friese samenleving en dankzij onder andere de social media staan wij in direct contact met onze leden en andere geïnteresseerden. Deze interactie wordt steeds belangrijker en de toenemende betrokkenheid van de diverse groeperingen stellen wij zeer op prijs.

Aan deze en andere ontwikkelingen in het afgelopen jaar ontlenen we veel vertrouwen voor de toekomst. Desalniettemin blijven we alert en is het belangrijk dat onze vereniging staat als een huis: financieel gezond, met een grote – nog steeds groeiende – achterban van inmiddels een kleine 36.000 leden en aanwezig op de plekken en momenten die er toe doen.

Tot slot: Steeds weer blijkt dat onze natuurterreinen en activiteiten zeer worden gewaardeerd. Een compliment voor al onze medewerkers en vrijwilligers is hier dan ook op zijn plaats!

Drs. H.J. de Vries, directeur
Mr. A. van der Meer, voorzitter

Januari startte met de sanering en herinrichting van het eilandje Ald Dwinger bij Wartena, aan de rand van het natuurgebied De Alde Feanen. Provincie Fryslân, gemeente Leeuwarden en It Fryske Gea werken hier samen om er voor te zorgen dat de bodemvervuiling van de voormalige vuilstortplaats zich niet verder verspreidt. Begonnen werd met de aanleg van een damwand van stortsteen die voorkomt dat de oevers verder afkalven.

Op hetzelfde terrein werd in oktober het vliegtuigwrak van de bommenwerper, die hier in de Tweede Wereldoorlog neerstortte, geborgen. Dit was noodzakelijk om het terrein volledig te kunnen saneren.

NIEUWE NATUUR. Samengewerkt wordt er ook rond Wolvega Zuid. In het kader van de gelijknamige gebiedsontwikkeling werken we samen met de gemeente Westellingwerf, Wetterskip Fryslan en de provincie Fryslân aan nieuwe natuur in de Lendevallei. In totaal gaat het om ruim 90 hectare; grotendeels in gebruik als landbouwgrond. Verder liggen er een petgaten complex en het park ‘De Nieuwe Aanleg’. Naast het realiseren van nieuwe natuur, voorziet het plan ook in het verbeteren van de waterkwaliteit en –berging en het versterken van de landschappelijke en recreatieve waarden. Het laatste onder meer door de aanleg van een recreatiepad.

Gewerkt wordt er ook in De Alde Feanen. En wel in het kader van het LIFE+ project ‘Booming Business’. Doel van dit meerjarenproject is het verbeteren van de natuur, de waterkwaliteit en de bevaarbaarheid in het Nationaal Park. Ruim een jaar na de aftrap is al veel gerealiseerd. Bijvoorbeeld het herstel van waterriet en de aanleg van een nieuwe vooroever bij de Grutte Krite.

WARKUMERWAARD. Weidevogels zitten al jaren in de hoek waar de klappen vallen. In het gebied tussen Workum en IJsselmeer, in zowel de Warkumerbinnen- als buitenwaard, doen we er alles aan om trekvogels zoals kievit, grutto, scholekster en tureluur een warm welkom te heten. Voorgaande jaren deden we in de winter al ervaring op met het oppompen van water om de percelen natter te maken. Met als zichtbaar resultaat dat de broedresultaten verbeterden.

In 2017 is in het noordelijk deel van de Warkumerwaard een windmolen geplaatst die ’s winters water de sloten en de nieuw gegraven greppels in pompt. Daardoor staat een groot deel van het weidegebied inmiddels plasdras. De weidevogels varen daar, net als de natuur, wel bij.

Tegelijk zorgt die afwisseling tussen natte en droge terreinen voor een geschikt leef- en broedgebied. Een andere beheermaatregel was het, samen met het agrarisch collectief, plaatsen van vossenrasters in het noordelijk deel van de Warkumerwaard. Daarmee is 150 hectare weiland gevrijwaard van de strooptochten van ‘Reintje’.

AANKOPEN. In 2017 konden we in de Warkumerbinnenwaard 8,9 hectare grasland aankopen. Geschikt voor weidevogels, maar ’s winters ook in trek als fourageergebied voor kol- en brandganzen. Interessant is ook het voorkomen van orchideën, ratelaar, koekoeksbloem, veldzuring, boter- en pinksterbloem. We streven hier naar het beheren van een optimaal leefgebied voor weidevogels, met behoud van genoemde karakteristieken.

Dankzij de steun van de Nationale Postcode Loterij was de aankoop mogelijk van ruim 18 hectare grasland bij de Fûgelhoeke; deel van de Fluessen. Deze gronden liggen binnen het Natuur Netwerk Nederland en hebben de Natura 2000 status. Hiermee konden we de natuurkern De Fûgelhoeke fors versterken!

Aangekocht is ook de Beamkamp. Een bos van ruim 14 hectare groot, gelegen vlak onder Sondel in Gaasterland. Het bos is zowel cultuurhistorisch waardevol als voor de natuur en maakt deel uit van de Ecologische Hoofdstructuur.

BEHEEREVALUATIES. Het afgelopen jaar vonden er ook diverse beheerevaluaties plaats. Zo werden onze heideterreinen in Zuidoost-Fryslân (383 hectare) onder de loep genomen. Punt van aandacht is het behouden van de openheid en kwaliteit van heide en stuifzandterreinen die vaak worden bedreigd door bos en bosopslag. Voorgestelde maatregelen zijn regelmatige afzet van houtopslag en het ontwikkelen van bosranden, ten koste van bos. De vergrassing van heide viel mee. Grootschalig plaggen is dus niet nodig.

Ook de Ychtenerfeanpolder werd onder de loep genomen. Hier beheert It Fryske Gea een gebied van 111 hectare, ten westen van de rivier de Tjonger, dat bestaat uit een tiental rietvelden en (natte) graslanden. Er werd onder meer vastgesteld dat de moerasjes langs de Tjonger dreigen te verbossen. Voorgestelde maatregel is hier het terugzetten van de bosopslag, met behulp van vrijwilligers. Sommige graslandpercelen zouden ook als zomerpolder kunnen worden ingericht.

Grootste kluif was de evaluatie van het 4.689 hectare grote natuurterrein Noard-Fryslân Bûtendyks. Op grond van de waarnemingen werd onder meer afgesproken dat de lage kwelders extensiever beweid moeten worden om vertrapping van pioniervegetaties te voorkomen. Ook het mestgebruik buitendijks dient te worden afgebouwd. Ook is geopperd in de buitenste zomerpolders zilte lagunes te creëren.

BELEEFBARE TREKPLEISTER. In november startte de bouw van het Afsluitdijk Wadden Center. Op 21 maart 2018 is deze nieuwe toeristische trekpleister bij Kornwerderzand voor het publiek geopend. Jaarlijks worden er tussen de 70.000 en 100.000 bezoekers verwacht. Ze zien en beleven er de verhalen over de geschiedenis en de toekomst van de Afsluitdijk, Dutch Delta Design, de Vismigratierivier, de Waddenzee en het IJsselmeer.

Als It Fryske Gea zijn we nauw betrokken bij de realisatie van de Vismigratierivier. Het nieuwe centrum wordt straks het startpunt voor de beleving van dit unieke waterbouwkundige werk.

Vanaf het nieuwe gemaal Vijfhuizen maken wij een zoet-zout overgang naar de Waddenzee. De randen van de Waddenzee zijn namelijk voor planten en dieren van levensbelang. Op deze kwelders vinden zij broedgelegenheid, voedsel en rust. Verschillende planten en dieren zijn zelfs gespecialiseerd in het leven in deze zilte omgeving, zoals de zeeaster, zeealsem en de kluut.

Probleem: abrupte overgang
Met de aanleg van de zoet-zout gradiënt en de bouw van het gemaal ontstaat een geleidelijke overgang tussen de zoute Waddenzee en het zoete binnenland. Deze is nu heel abrupt. De zeedijk splitst als het ware een gebied dat vroeger één geheel was in tweeën. Voor trekvissen is de abrupte overgang een groot probleem. Van nature trekken deze vissen tijdens hun leven van het binnenland naar de Waddenzee en ook andersom.

Oplossing: zoet-zout gradiënt
Door de realisatie van de zoet-zout gradiënt wennen de vissen geleidelijk aan het nieuwe water en passeren veilig de zeedijk door middel van de vispassage in het gemaal. Uit tellingen blijkt dat er elk jaar honderdduizenden glasaaltjes bij Noard-Fryslân Bûtendyks klaarliggen om de ‘sprong’ over de zeedijk te maken. De jonge glasaaltjes willen namelijk naar het binnenland trekken om uiteindelijk op te groeien als paling. Met de aanleg van de zoet-zout gradiënt en het gemaal Vijfhuizen herstellen wij de natuurlijke levenscyclus van onder andere de paling.

Samenwerkende partijen
Het project is een samenwerking van Provincie Fryslân, It Fryske Gea, Gemeente Ferwerderadiel en Wetterskip Fryslân. It Fryske Gea is verantwoordelijk voor de buitendijkse natuurmaatregelen in Noard-Fryslân Bûtendyks. Wetterskip Fryslân is verantwoordelijk voor de realisatie van het gemaal en de binnendijkse maatregelen.

Het aantal planten en dieren in onze natuurgebieden is de graadmeter voor de kwaliteit van de natuur. Insecten spelen daarin een belangrijke rol. Hoe klein ook, vormen ze de ruggegraad van ons ecosysteem. Ze zijn immers een belangrijke voedselbron voor veel vogels en zoogdieren. Minstens zo belangrijk is dat ze zorgen voor het bestuiven van bloemen en voedingsgewassen. We kunnen niet zonder ze.

BELANGRIJKE INDICATOREN. Insecten geven ons dus gericht informatie over de huidige stand en kwaliteit van onze natuurgebieden. We kijken goed naar welke insectensoorten waar voorkomen. En wat dat vervolgens zegt over het leefklimaat van het natuurterrein. We komen aan die informatie via jaarlijkse inventarisaties waar honderden vrijwilligers aan meewerken.

Zo ontdekten we in 2017, naast veelvoorkomende, enkele zeldzame vlindersoorten zoals de eikenpage en de grote weerschijnvlinder. Deze vlinder werd voor het eerst waargenomen in het Ketliker Skar. Het is een echte bosvlinder die van natte bossen houdt en al eerder in de Lendevallei en het Easterskar was gespot. Het waarnemen van zeldzame soorten zegt dat het goed gaat met een gebied: dus ook met het Ketliker Skar.

Hetzelfde kunnen we melden over de Schaopedobbe waar in 2017 twee zeldzame kommavlinders zijn waargenomen.

SPECTACULAIRE RESULTATEN. Daarnaast troffen we het zilte langlijfje aan. Deze zweefvlieg wordt in Nederland als uitgestorven beschouwd. Toch komt hij voor in ons natuurgebied de Warkumerwaard. Hier groeit in sommige sloten mattenbies, een plant die onmisbaar is voor de voortplanting van het zilte langlijfje.

Trots zijn we ook op de spectaculaire resultaten van een onderzoek naar nachtvlinders in dezelfde Warkumerwaard, waarvan er veel werden waargenomen. Waaronder twee zeldzame. De eerste is de biessnuitmot. Een soort die ook volledig afhankelijk is van de mattenbies en nooit eerder is waargenomen in Fryslân.

De tweede soort is wellicht nog spectaculairder: de stippelrietboorder. Deze vlinder kwam in 1950 in een kleine populatie voor in de Alde Feanen. Buiten dit gebied was hij tot nu toe niet eerder waargenomen.

HOMMELS EN WILDE BIJEN. We vroegen Adviesbureau FaunaX in 2017 onderzoek te doen naar de moshommel in de Warkumerbinnenwaard. Tijdens één van de eerste bezoeken, begin juni, werden hier al 13 verschillende soorten hommels aangetroffen van de 29 soorten die in Nederland voorkomen. Tenminste zeven soorten zijn minder algemeen of zelfs zeldzaam. Zo werden naast de moshommel ook de grashommel, de wilgenhommel, de veenhommel en geelstaartklaverzandbij gesignaleerd.

In het onderzoeksgebied de Schaopedobbe zijn op diverse zandige plekken grijze zandbijen gespot. Ook twee koekoeksbijen – die parasiteren op de larven van andere bijen – werden gevonden: de grote bloedbij en de roodharige wespbij.

De roodharige wespbij staat als kwetsbaar op de Rode Lijst en heeft een sterke voorkeur om te parasiteren op het broed van de grijze zandbij. We werken van harte mee aan projecten als de Wilde Bijenlinie om op 300 plaatsen in Nederland de omstandigheden voor insecten te verbeteren.

WEIDEVOGELS. Naast de insecten was er dit jaar ook veel aandacht voor de weidevogels. Wat is het voorjaar zonder de karakteristieke roep van grutto, wulp, kievit of tureluur? Eind 2016 wist It Fryske Gea, dankzij financiële steun van de Nationale Postcode Loterij, vier hectare weiland aan te kopen in De Heanmar. Deze voormalige droogmakerij, vlakbij Koudum, was in 2017 één van de belangrijkste weidevogelgebieden in Fryslân. Het terrein sluit aan op een groter natuurgebied van Staatsbosbeheer.

Goed weidevogelbeheer moet aan een aantal voorwaarden voldoen, zoals een hoog waterpeil in het broedseizoen. Voedsel als regenwormen zit dan ondiep en bereikbaar voor weidevogels in de bodem. Ook de vegetatie groeit langzamer en de kruidenrijkdom wordt versterkt. Dat lokt weer meer insecten. Kortom, weidevogelkuikens hebben meer opgroeimogelijkheden.

Inmiddels is duidelijk dat een ander waterbeheer van doorslaggevend belang is om het tij te keren. Wetterskip Fryslân past dan ook steeds vaker peilbesluiten aan, aan onze wensen en de noden van de natuur.

Door mozaïekbeheer, en een ander maairegiem, boekte bijvoorbeeld ook agrarisch collectief It Lege Midden in 2017 goede resultaten. De tureluur neemt er zelfs weer toe. Het collectief hoopt ook de vrije val in de broedresultaten van kievit, scholekster, wulp en grutto te stuiten.

In polder De Ryp waren tot voor kort weinig weidevogels te bekennen. Nu zijn ze er allemaal weer: kievit, grutto, slobeend, graspieper en veldleeuwerik. De verhoging van het waterpeil betekende de ommekeer. Koekoeksbloemen, ratelaar en orchideeën staan er in bloei. Zo moet de Heanmar er in de toekomst ook weer bij kunnen liggen.

ZEEARENDEN. Bijna heel de provincie leefde mee toen bleek dat Fryslân twee paartjes broedende zeearenden telde, beide in gebieden van It Fryske Gea. Te weten in De Alde Feanen en in de omgeving van Koudum. Helaas kreeg alleen het echtpaar in Nationaal Park de Alde Feanen een jong. It Fryske Gea ervaart de komst van de zeearend in haar natuurterreinen als een bekroning op het beheer. Het bewijs dat het moerasbeheer hier zijn vruchten afwerpt en er voldoende vis en schoon water is.

MEER OTTERS. Er leven steeds meer otters in Fryslân. Veel natuurgebieden liggen klaar om hun nieuwe bewoners te verwelkomen. Een belangrijk struikelblok in de verspreiding van de otter zijn de drukke wegen. Hierdoor raken natuurgebieden van elkaar afgesloten en moeten trekkende otters wegen oversteken. Goed nieuws was dan ook dat enkele otters werden gesignaleerd bij het gebruiken van de nieuwe otterpassage onder de Kraenlânswei bij De Veenhoop.

Zeearenden zijn extreem gevoelig voor verstoring en dat is precies wat de natuurbeheerders willen voorkomen. Zeker bij zulke jongvolwassen vogels mislukt een eerste broedpoging regelmatig. Het is duimen voor een goede afloop. Als er na zo’n 38 dagen een jong uit het ei kruipt, duurt het nog zeker twee tot drie maanden voordat het jong vliegvlug is. Waakzaamheid blijft dus geboden.

Gestage comeback
De zeearend is de laatste jaren bezig met een gestage comeback. Eeuwenlang had de imposante geweldenaar – bijnaam vliegende deur – Nederland gemeden. Na een eerste broedsucces in 2006 in de Oostvaardersplassen deed de roofvogel ook andere waterrijke gebieden in de delta aan. Inmiddels zijn ook broedsuccessen bekend in Biesbosch, Roggebotzand en Lauwersmeer. Dit voorjaar is de voorheen zeldzame wintergast buiten de drie plekken in Fryslân eveneens neergestreken aan de oevers van het Zuidlaardermeer.

Jong stelletje
Vermoedelijk gaat het om een jong stelletje van zo’n drie of vier jaar oud dat al eerder op een wildcamera is gespot. We hadden de stille hoop dat het er, gezien de verspreiding van de zeearend, een keer van moest komen.

It Fryske Gea werkt er graag aan mee om mensen te laten genieten van haar 69 natuurgebieden. Dat werd ook in 2017 enorm gewaardeerd. Onze natuurterreinen konden honderdduizenden bezoekers verwelkomen. Tijdens georganiseerde excursies en evenementen, maar ook om er op eigen gelegenheid gewoon even (tussen)uit te zijn. Volwassenen, gezinnen en kinderen.

Wandelen, fietsen, varen, kanoën, en ga maar door. Uiteraard draait het bij It Fryske Gea om bescherming van natuur, maar we vinden het ook belangrijk dat mensen er zoveel mogelijk – bewust – van kunnen genieten.

JONG GELEERD. Met excursies, themamiddagen, kinderfeestjes, schoolreisjes en ook educatieprogramma’s en ons ledenblad voor de jeugd betrokken we ook afgelopen jaar weer duizenden jongeren bij de natuur én ons werk.

Een mooi voorbeeld is de lancering van het scholenprogramma ‘Op zoek naar de blije vis’ op basisschool De Barte in Hemelum. Deze samenwerking met de Waddenvereniging en Groen Doen staat in het teken van de Vismigratierivier die op de Afsluitdijk, ter hoogte van Kornwerderzand, wordt aangelegd. Dit unieke project zorgt er voor dat trekvissen weer vrij kunnen zwemmen tussen de zoute Waddenzee en het zoete water van het IJsselmeer.

Maar we doen veel meer voor scholieren. Zo gingen de kinderen van basisschool De Twa Fisken in Grou graag mee met de jaarlijkse natuurexcursie in Nationaal Park De Alde Feanen bij Earnewâld. En natuurlijk kan de jeugd bij ons ook terecht voor rugzakroutes, jeugdexcursies, kinderfeestjes en schoolreisjes. Met het scholenprogramma gingen ruim 1.500 kinderen mee op pad.

De zomerkampen waren deze keer op Ameland. Sport en spel, nieuwe vrienden maken en veel gezelligheid in de natuur; de jeugd van 11 tot en met 17 jaar vermaakte zich prima. Sommigen noemen het zomerkamp zelfs de leukste week uit hun leven.

OUD GEDAAN. De open dagen in De Alde Feanen en in het Ketliker Skar werden als vanouds goed bezocht en waren zeer succesvol. In en rondom het bezoekerscentrum Earnewâld was er van alles te doen voor het hele gezin. Bijvoorbeeld demonstraties rietsnijden en visroken, maar ook jeugdexcursies en een bezoek aan een imker. Daarnaast stonden er ook vaartochten op het programma.

In het bos bij Katlijk werden wandelexcursies georganiseerd, bomen gezaagd en broodjes gebakken.  En wie op avontuur wilde, kon per kar op excursie en samen met de boswachter op zoek naar Schotse Hooglanders. Een ander succesvol evenement was de Gaasterlandse Natuurweek met zo’n zeventig kramen en drieduizend bezoekers.

Anderen genoten op een heel bijzondere manier van de natuur. Zij gingen De Alde Feanen Challenge aan. Voor de vijfde keer streden duo’s fanatiek om de eer met rennen, kanoën en mountainbiken in het Nationaal Park.

ONLINE GENIETEN. Voor wie op eigen houtje de natuur in wil heeft It Fryske Gea routebeschrijvingen van de mooiste wandelingen beschikbaar. In een boekje en sinds 2017 ook digitaal: de Natuurroutes app! De app is gratis te downloaden in de Google Play Store en de app store van Apple.

Met het gebruik van webcams gaat It Fryske Gea met de tijd mee. Zo was in het voorjaar via de webcam in Earnewâld te zien hoe vier uilskuikens uit het ei kropen. Via een wedstrijd kregen ze elk een naam.

Om wandelroutes begaanbaar te houden, is soms een bouwwerk noodzakelijk. Wandelaars kunnen weer met een gerust hart de Steggerdavaart oversteken. Er is een nieuwe brug geplaatst omdat de oude niet meer veilig was. De Rotary Oranjewoud bouwde een ruim twintig meter lange vervanger.

Ook als je minder mobiel bent, moet je van de natuur kunnen genieten. In verschillende natuurgebieden hebben we dan ook voorzieningen voor minder validen. In het verlengde hiervan werd bijvoorbeeld het wandelpad naar vogelkijkhut De Skiere Goes opnieuw verhard met beton.

NATUURLIJK GEZOND. Bij recreatie in de natuur wordt steeds vaker de relatie met de gezondheid van mensen gelegd. Vandaar dat we samenwerken met Zorgverzekeraar De Friesland bij de organisatie van een aantal evenementen. Dankzij een bijdrage uit het Groen & Fit-collectief konden we in 2017 starten met het verbeteren van de publieksentree en daarmee de toegankelijkheid van de Delleboersterheide.

Niet vreemd voor een natuurbeschermingsorganisatie: duurzaamheid staat bij It Fryske Gea hoog in het vaandel. Prachtig dus dat de nieuwe sloepenroute door It Bûtenfjild bij Ryptsjerk alleen toegankelijk is voor elektrische boten. Roeiers, kanoërs en sup-ers zijn ook welkom natuurlijk.

De duurzame nieuwe picknickbanken in De Alde Feanen passen ook in dit plaatje. Tien exemplaren gemaakt van hardhout uit een damwand. Voor een verantwoorde pauze in de natuur.

Medewerkers van It Fryske Gea en vele belangstellenden volgden het wel en wee op de voet via de webcam in de nestkast. Wat nog ontbrak waren namen. Daarvoor organiseerden we een wedstrijd.

De wedstrijd vond plaats tijdens de open dag in De Alde Feanen op 21 mei. Uit de ruim honderdvijftig suggesties werd gekozen voor Martsje, Murkje, Joukje en Uilkje. De vier naamgevers mochten in juni helpen bij het ringen van de vogels. Na het uitvliegen zijn de uilen daardoor nog steeds te volgen.

De webcam hangt nog in de nestkast, klaar voor het volgende voorjaar.

De activiteiten op het gebied van landschap en cultuurhistorie liepen sterk uiteen. Zo vervingen we het oude windmolentje vlakbij de Cubapleats door een spiksplinternieuw exemplaar; een karakteristieke Bosman windwatermolen. Deze molen past in het karakteristieke landschap van De Alde Feanen. Zodra het waterpeil op het erf van boerderij Cubapleats te hoog wordt, schakelt de molen zichzelf in en pompt hij het overtollige water weg.

Druk waren we ook met de restauratie van het arkje van de in 2001 overleden Friese schrijver Rink van der Velde. Het bekende ‘skriuwersarkje’ dat vlakbij de Veenhoop in een petgat is aangemeerd, is tijdelijk op het droge gezet. Enkele lekke drijvers moesten worden vervangen. Na de restauratie komt het arkje weer op zijn vertrouwde stek te liggen en kunnen schrijvers/dichters er weer gebruik van maken om te werken.

HISTORISCHE LANDGOEDEREN. Op heel andere schaal zijn we bezig met de parken rond Huize Olterterp en Martenastate. Beide zijn mooie combinaties van natuur en cultuurhistorie. Het park van landgoed Martenastate, met onder meer een unieke stinzenflora, beheren we voor de gelijknamige stichting. Naast het stinzenflorapark, werd het landgoed in het verslagjaar uitgebreid met een stinzenflorasingel en –bos. Adderwortel, aronskelk, bostulp, daslook, gele anemoon, Haarlems klokkenspel, holwortel en voorjaarshelmbloem komen hier voor.

Afgelopen jaar zijn de historie en ontstaansgeschiedenis van landgoed Huize Olterterp in kaart gebracht. De verhalen en de elementen van het rijke en gevarieerde parklandschap van Ambrosius Ayso van Boelens zijn in een document voor nieuwsgierigen tot leven gewekt. We hebben het dan niet alleen over het eigen bezit, in de vorm van het landhuis, ketelhuis, en ‘huispark’, maar ook over de op het landgoed aanwezige lanen, bossen, waterpartijen en de familiebegraafplaats. Met het onderzoek kunnen we een op de cultuurhistorie gebaseerd herstelplan van het park in gang zetten.

DOBBEN EN BERKHOFSCHANS. Natuurlijk stond 2017 ook in het teken van verschillende opknapbeurten. Zo konden we, dankzij steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds dertien dobben in de gemeente Dongeradeel opknappen. Dobben zijn cultuurhistorisch gezien waardevolle landschapselementen. Twee van de opgeknapte dobben zijn archeologische rijksmonumenten en dateren uit de late Middeleeuwen.

In 2017 is ook gestart met het opknappen van de Berkhofschans bij Oldeberkoop. Dit verdedigingswerk uit de 80-jarige oorlog lag er verwaarloosd bij. Met de opknapbeurt, die samen met Staatsbosbeheer en Landschapsbeheer Friesland wordt uitgevoerd, zijn de contouren van de oude schans hersteld. Ook wordt er een wandelpad aangelegd en wordt het water van de river de Lende teruggebracht tot de schans.

De berging van de bommenwerper is noodzakelijk, omdat het terrein moet worden schoongemaakt. Het vliegtuig ligt namelijk voor een deel in de oude vuilstortplaats “Ald Dwinger’ van Leeuwarden. Dit gebied is vervuild.  In 2018 wordt op deze plaats een zwaluwhaven aangelegd. Deze staat symbool voor ‘het leven’ dat wordt teruggebracht. Het idee van architecte Nynke Rixt Jukema wordt uitgevoerd in opdracht van de Provincie Fryslân.

Het monument wordt uit Engelse bakstenen opgetrokken. De nestgaten worden gevuld met metalen capsules en voorzien van een boodschap. De capsules zelf worden gemaakt uit de omgesmolten onderdelen van het opgegraven vliegtuig. De 32 meter brede zwaluwhaven krijgt dezelfde spanwijdte als de gecrashte bommenwerper.

Goed groen beleid is niet alleen in het belang van de flora en fauna, maar ook van de inwoners en bezoekers van Fryslân. Uit de enquête die wij in 2017 samen met de Friese Milieufederatie en de Leeuwarder Courant uitzetten, bleek dat de bijna 3.300 deelnemers natuur hoog waarderen. Zij kreeg als cijfer een 8,7. Vanwege de waarde die zij van zichzelf heeft, maar ook om van te genieten. De kwaliteit van de natuur en de biodiversiteit waardeerden de respondenten aanzienlijk lager met slechts een 6,8.

Omgevingsvisie
Aanleiding voor de enquête is de invoering van de nieuwe Omgevingswet. De provincie, gemeenten en het waterschap stellen hiervoor omgevingsvisies op. Hierin worden voor de lange termijn keuzes gemaakt over de inrichting van de (leef)omgeving. De provincie Fryslân neemt de resultaten van de enquête mee in haar omgevingsvisie.

It Fryske Gea en haar mede-initiatiefnemers waren met de peiling onder de bevolking trendsetters in Nederland. Nergens anders zijn inwoners gevraagd mee te denken over de natuur in hun provincie zodat de overheid daarmee rekening kan houden. De natuurenquête kreeg dan ook veel aandacht uit andere delen van het land.

Coalitie
Een ander project dat gericht is op het versterken van de kwaliteit van de natuur op de lange termijn, is het Blauwe Hart. In november tekenden wij samen met de directeuren van Flevo-landschap, Landschap Noord-Holland, de Waddenvereniging, Natuurmonumenten, Sportvisserij Nederland en Staatsbosbeheer de samenwerkingsovereenkomst van de ‘Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk’.

Deze coalitie zet zich via een gezamenlijke agenda in voor een gezond en vitaal IJsselmeergebied. Agendapunten zijn onder meer dat wij het gebied als geheel gaan benaderen en het verbinden van land en water.

Natuurnetwerk
In het voorjaar trokken wij samen met Natuurmonumenten en de Friese Milieufederatie aan de bel omdat er een grote achterstand dreigde in de uitvoering van het natuurbeleid in Fryslân. De provincie wijst functiewijzigingen naar natuur steeds vaker af. Ook op plekken waar die wel waren afgesproken. De realisatie van het Natuurnetwerk (voorheen de Ecologische Hoofdstructuur) komt daarmee in gevaar.

Uit een landelijke evaluatie bleek dat de provincie Fryslân het minst van alle provincies investeert in de realisatie van natuur. Wij pleiten voor een hogere provinciale bijdrage. Ook om de kansen te kunnen benutten die ontstaan doordat boeren stoppen met hun bedrijfsvoering of willen overstappen op natuurinclusieve landbouw. Onze brandbrief leidde tot felle discussies in de staten.

Ganzenleed
Medio april kwam de provincie Fryslân met een plan om jaarlijks 210.000 winterganzen af te laten schieten. Dit kwam niet overeen met de conclusies uit de evaluatie van het ganzenbeleid. Die liet zien dat er geen wijziging van beleid nodig was. Uit protest stapten It Fryske Gea en Natuurmonumenten uit het ganzenoverleg. In mei presenteerden we een alternatief voor het afschieten dat echter niet is overgenomen. Het afschieten van ganzen blijft toegestaan als middel om ganzenoverlast te bestrijden.

Bodemdaling
Sinds 1986 wordt er gas gewonnen onder Ameland. Vanaf de start van de boringen is de gaswinst gemonitord in opdracht van de provincie Fryslân, Rijkswaterstaat, gemeente Ameland, de NAM en It Fryske Gea. In september werden de resultaten van dertig jaar meten gepresenteerd. Eén van de conclusies is dat de bodem onder Ameland daalt, waardoor de kwelders zakken. Dat baart ons ernstig zorg, met name vanwege de risico’s voor broedende vogels.

Het onderzoek naar de gevolgen van de gasboringen bij Ameland mag bijzonder worden genoemd. Dertig jaar lang hebben wetenschappers nauwkeurig de effecten van de gaswinning bijgehouden. Daarbij is gekeken naar de wadplaten, duinen en kwelders en naar de gevolgen van de veranderingen voor planten en dieren. Voor het eerst zijn nu de negatieve effecten van de gaswinning bij Ameland zichtbaar geworden.

Zakkende kwelders
Uit het onderzoek blijkt dat de bodem van Ameland is gezakt. Dit wordt echter gecompenseerd doordat de zee tegelijk veel extra zand en slib afzette. Dit gold echter alleen voor de randen van de kwelders. Verderop kwam er te weinig zand en slib, waardoor een deel van de kwelder is gezakt ten opzichte van de zee. Nesten van broedende vogels overstromen hierdoor vaker. Ook de flora laat zien dat de kwelders zakken. Waar eerst nog planten van de hogere kwelders groeiden, komen nu nog slechts planten van de lage kwelders voor, zoals zeekraal.

Hoewel het gasveld bijna leeg is, gaat de bodemdaling naar verwachting nog een aantal jaar door. Het onderzoek wordt daarom voortgezet. Ook omdat dit nuttige informatie kan opleveren voor het omgaan met de klimaatverandering. Naar aanleiding van de laatste resultaten pleit It Fryske Gea voor het zoeken naar natuurlijke mogelijkheden om het meegroeivermogen van de kwelders te vergroten.

Samen met de Leeuwarder Courant stelden ze een enquête op, waarmee iedere Fries kon laten weten hoe hij/zij vindt dat er in Fryslân met de natuur moet worden omgegaan. Een kleine 3.300 Friezen maakten van die gelegenheid gebruik. Over een ding waren ze vrij eensgezind: Inwoners zien de problemen van de natuur in de provincie en maken zich zorgen over de toekomst van de natuur. Zij vinden ook in meerderheid dat de overheid meer moet investeren in de natuur.

Het merendeel van onze 69 terreinen is vrij toegankelijk voor het publiek en in 2017 konden onze natuurgebieden weer honderdduizenden bezoekers verwelkomen. In 2017 zijn ruim 14.000 mensen met een excursie meegegaan. Uitblinker was natuurgebied De Alde Feanen. Met de scholenprogramma’s gingen ruim 1.500 kinderen mee op pad.

It Fryske Gea heeft meer dan zestig natuurgebieden onder haar hoede met een totale oppervlakte van ruim twintigduizend hectare. Er kwamen afgelopen jaar verschillende terreinen bij, waaronder – op de valreep in 2016 – De Heanmar. Deze aankoop was mogelijk dankzij goed overleg met de eigenaar, met Staatsbosbeheer én een gift van de Nationale Postcode Loterij.

Samenwerken
We werken graag samen met andere partijen. Naast de elf provinciale landschappen, waarmee we samenwerken in LandschappenNL, zijn dat onder meer Landschapsbeheer Friesland, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Waddenvereniging, Stichting Ynnatura, Wetterskip Fryslân, gemeenten en de provincie. Verder zijn we aangesloten bij coalitie Het Blauwe Hart, dat zich inzet voor een verantwoord beheer en gebruik van het IJsselmeergebied. Dat we ook samenwerken met De Nieuwe Afsluitdijk is niet verrassend.

Naast steun, geven onze leden richting aan It Fryske Gea. Zij kiezen de leden van het Bestuur en de Raad van Toezicht tijdens de Algemene Ledenvergadering.
De zeven bestuursleden zijn verantwoordelijk voor het beleid van de vereniging. De Raad van Toezicht bestaat uit vijf personen en houdt toezicht op de financiën en het behalen van de door bestuur en directie opgestelde doelstellingen.

Ook kennen we een aantal commissies die meedenken, ideeën aandragen en het bestuur adviseren over beleid of actiepunten. Leden hebben natuurlijk ook een stem tijdens de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering. In 2017 stond onder meer het thema landschapspijn op de agenda als ook de resultaten van de natuurenquête.

Meer weten over de samenstelling van het Bestuur, de RvT en de commissies?

Trots op vrijwilligers
It Fryske Gea is trots op haar vrijwilligers. Op allerlei terreinen zijn ze onmisbaar. Vrijwilligers helpen bij het onderhoud van de natuurgebieden en bij inventarisaties in het veld. Maar bijvoorbeeld ook bij excursies, scholenprogramma’s of evenementen in de bezoekerscentra en bij de promotie van de vereniging.

Dat er ook (financiële) steun is vanuit de provincie en allerlei organisaties, bedrijven en particulieren, is prachtig om te kunnen noemen. Soms gebeurt dat in natura. Een andere keer gaat het om omvangrijke financiële bijdragen, zoals de € 937.500 die we van de Nationale Postcode Loterij mochten ontvangen. Maar ook vele, kleinere donaties maken het verschil. Samen dragen ze bij aan de natuurbescherming waar we ons samen sterk voor maken.

De leden, vrijwilligers, samenwerkingspartners en andere betrokkenen maken dat er veel draagvlak is voor onze vereniging en natuurbescherming. We zijn daar erg blij mee: bedankt namens de natuur in Fryslân!

“Kennelijk is het toch wel bijzonder om op je zestiende lid te worden van een natuurorganisatie en dat je dat in je studententijd blijft”, vertelt Reina Rentema. “Wij woonden in Beetsterzwaag en ik fietste altijd door de bossen naar school in Drachten. Ik hou van de natuur, van buiten zijn, dus daar genoot ik altijd van. Mijn ouders wonen er nog en we genieten nog altijd van de mooie omgeving. De binding met Fryslân is gebleven.”

Ze geniet vooral fietsend van waar It Fryske Gea aan bijdraagt. Wat haar aanspreekt in de vereniging is de zelfstandigheid en het opkomen voor de natuur. “Zorgen dat mooie stukken bewaard zijn gebleven en bewaard blijven. Dat Friezen dat samen voor elkaar hebben gebokst. Heel knap. Ik ben echt trots op It Fryske Gea.”

De online media bieden ons niet alleen de kans onze leden te informeren over het laatste nieuws uit de natuur, maar we krijgen ook veel informatie terug. Zo vernemen we wat onze leden interessant vinden en wat zij zien en meemaken als zij onze natuurgebieden bezoeken. En het leeft bij veel mensen: op Twitter telden we eind 2017 ruim 2.600 volgers en op Facebook telde onze pagina maar liefst bijna 10.000 volgers!

It Fryske Gea, provinciale vereniging voor natuurbescherming in Fryslân

It Fryske Gea heeft als doel: bescherming, behoud en ontwikkeling van natuur en landschap en de bescherming van cultuurhistorische waarden in Fryslân. De vereniging beheert 69 verschillende natuurgebieden – met een totale oppervlakte van  ruim ruim 20.600 hectare – verspreid over de provincie Fryslân en telt ruim 35.000 leden.

It Fryske Gea
Van Harinxmaweg 17
9246 TL Olterterp
Postbus 3

9244 ZN Beetsterzwaag
T 0512-381448
info@itfryskegea.nl
itfryskegea.nl

Concept & redactie: It Fryske Gea / Schrijfburo Terwisscha & Wagenaar
Productie & vormgeving digitaal jaaroverzicht: TWonline
Fotografie: Archief It Fryske Gea